Масжидлар намозларни жамоат билан биргаликда ўқиш учун қурилади. Аллоҳ мусулмонларга фарз намозларини бирлашиб, жамоат бўлиб ўқишни буюрган. Икки кишидан ортиқ намозхонлар тўпланиб, битта фарз намозини биргаликда ўқишлари жамоат намози дейилади. Жамоат намозида одамлар сони қанча кўпайса, Аллоҳ учун шунча маҳбубдир. Жамоат намозлари имом бошчилигида адо қилинади. Намозни бошидан то охиригача имомга тўла эргашиб ўқиганлар «мудрик» дейилади.

Соғлом, балоғатга етган, оқил эркакларга беш вақт фарз намозларини жамоат билан ўқиш суннат билан собит бўлган вожибдир. Жамоатга бормай, намозни доимо уйида ёлғиз ўқийдиган одамнинг гувоҳлиги шаръан қабул қилинмайди. Фарз намозлар имомга эргашиб, жамоат бўлиб ўқилади. Икки киши бўлса, иқтидо қилувчилар имомнинг ёнида, агар уч ё ундан кўп киши бўлса, имом олдинда, қолганлар унинг ортида саф тортишади. Иқтидо қилувчилар уч кишидан кўп бўлган ҳолда уларнинг имомнинг ёнида туришлари таҳримий макруҳдир.

Намозни масжидларда жамоат билан ўқиш афзал бўлиб, намозхонлар орасидаги ижтимоий алоқаларни мустаҳкамлайди, куч жамоатда, бирликда эканини англатади, ижтимоий боғланиш ва ҳамкорликни кучайтиради. Жамоат намози кишилар ўртасида тенгликни намойиш қиладиган энг муҳим омил. Намозда бандалар ким бўлишидан қатъий назар, бир жойда, бир сафда туриб, бир хил амални бажарадилар ва Аллоҳ таологагина банда эканларини изҳор этадилар.

Жамоат билан ўқиладиган намозга: «Жамоат намозидаги имомга иқтидо қилдим» мазмунида ният қилиш керак. Имом такбири таҳрима айтгач, жамоат ҳам такбири таҳрима айтиб қўлларини боғлайди ва ичида «Сано»ни ўқиб, жим туради. Жамоат қиёмда турганида ракатларнинг ҳеч қайсисида бундан бошқа ҳеч нарса ўқимайди, фақат намозда имом овоз чиқариб Фотиҳа сурасини ўқиб бўлгач, ичида «омин» дейди.

Жамоат намозидаги намозхон рукуъда уч карра «Субҳана роббиял ъазийм» дейди. Имом «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ» дея қоматини тўғрилаганида жамоат қаддини ростлагач ичида «Роббана! Лакал-ҳамд» дейди. Саждаларда эса, одатдагидек, уч карра «Субҳана роббиял-ъалаа» дейилади. Қаъдаи улода аввал ташаҳҳудни, қаъдаи охирида ташаҳҳуд. Саловат ва дуолар ўқилади ҳамда имом билан салом берилади. Имом ортида намоз ўқиган намозхон (муқтадий) барча рукнларни адо этишда имомга эргашади, ундан олдин бажармайди.

Биринчи ракатнинг рукуъида, яъни имом ҳануз рукуъда турган пайтда ният қилиб, имомга етиб олган намозхон ўша ракатга етишган ҳисобланади. Агар намозхон тўрт ракатли бўлмаган фарз намозларидан бирини ўқишни бошлаб, унинг биринчи ракати саждасига борган ёки ҳали бормаганида жамоат шу намозни адо этиши учун имом такбири таҳрима айтса, намозхон ўқилаётган намозни бузади ва имомга иқтидо қилади (эргашади). Агар тўрт ракатли намоз бўлса, икки ракатини тугатиб, кейин имомга иқтидо қилади.

Агар тўрт ракатли фарз намознинг уч ракатини адо этган бўлса, тўртинчи ракатни ҳам охирига етказади ва салом бериб, нафл ўқиш жоиз бўлган вақтда бўлса, нафл деб ният қилган ҳолда жамоат намозига қўшилади. Бу ҳол аср ва бомдод намозида бўлса, жамоатга қўшилмайди, чунки аср ва бомдод намозидан кейин нарл намоз ўқиш макруҳдир. Шунингдек, шомда ҳам, чунки нафл намоз уч ракатли бўлмайди.

Бомдод намозининг фарзи бошланганида ёки ўқилаётганида келган намозхон унинг суннатини ўқиса жамоатдан қоладиган бўлса, бомдоднинг суннатини тарк этиб, фарзига иқтидо қилади. Бу тарк қилган суннатининг қазосини ўқимайди. Лекин у бомдоднинг фарзини ҳам, суннатини ҳам қазо қилган бўлса, у ҳолда ҳар икковини ҳам кейин ўқийди. Агар мазкур ҳолатда бомдод намозининг суннатини ўқиса-ю, фарзнинг иккинчи ракатини жамоат билан ўқишга улгурадиган бўлса, у ҳолда бомдоднинг суннатини ўқийди.

Пешин намозининг суннатини ўқиётган одам пешиннинг фарзига айтилган такбирни эшитса ҳам суннат намозини тарк этмайди, балки суннатни тугатиб, ундан кейин фарзга иқтидо қилади. Агар ҳали суннатни бошламаган пайтида фарзга такбир айтилса, суннатни тарк қилади. Сўнгра тарк қилинган тўрт ракатли суннатни пешиннинг охирги икки ракатли суннатидан олдин ўқийди. Имомга эргашувчилар (иқтидо қилувчилар) қай ҳолатда эргашганларига қараб уч тоифага - мудрик, лоҳиқ ва масбуққа бўлинишади.

Жамоат намозига бир ёки ундан ортиқ ракат кечикиб қўшилган киши «масбуқ» дейилади. Имом салом бериб намозни тугатгунича масбуқ унга эргашиши мумкин. Имом салом берганидан сўнг намознинг қолдирган ракатларини ўқишга туради. Бу иш қуйидагича амалга оширилади: уч ёки тўрт ракатли фарз намозларининг охирги бир ракатида имомга иқтидо қилаётган киши қолдирган (ўқишга улгурмаган) ракатларини қуйидагича ўқийди: имом салом берганидан сўнг масбуқ ўрнидан туриб «сано» ўқийди, таъаввуз ва тасмия айтади. Олдин Фотиҳа сурасини, унга зам қилиб яна бир сурани қироат қилади. Сўнг рукуъ ва сажда қилади. Кейин қаъдага ўтиради ва ташаҳҳуд ўқийди. Кейин қиёмга туриб, тасмия айтганидан сўнг сураи Фотиҳани ва яна бир сурани ўқийди, рукуъ ва сажда қилади. Агар намоз уч ракатли бўлса, каъда қилиб, ташаҳҳуд салавот ва дуо ўқиб намозни тугатади. Агар намоз тўрт ракатли бўлса, ўтирмай қиёмга туради, фақат тасмия билан Фотиҳа сурасини ўқийди, кейин рукуъ ва сажда қилиб, сўнг ўтиради. Ташаҳҳуд, саловот ва дуо билан намозини тугатади. Имом рукуъда турганида кеч қолиб келган масбуқнинг йўл-йўлакай ният қилганича шошилиб рукуъга кетаётган ҳолида такбирни айтиш билан у имомга эргашган бўлмайди. Балки аввал тик ҳолида такбири увлони айтиб, намозга қўшилади. Сўнг такбир айтиб рукуъга боради. Масбуқ уч ҳолатда:

  1. намоз вақти чиқиб кетаётган бўлса;
  2. маҳсига тортилган масҳ муддати тугаётган бўлса;
  3. олдидан кишиларнинг кесиб ўтишлари хавфи бўлса, имомнинг салом беришини кутиб ўтирмай, ташаҳҳуд ўқиш миқдорича ўтириб, сўнг қолдирган ракатларини ўқишга туриб кетиши мумкин.

Жамоат билан пешин, шом ва хуфтоннинг фарзлари ўқиб бўлингач, суннат намозини ўқишга тезда туриш суннатдир. Имом суннат намозларини фарз намозни адо қилган жойидан ўнгга ёки чапга ё ортга ўтиб ўқийди. Имом бомдод ва аср намозларини ўқиб бўлгач, агар кечикиб келиб намоз ўқиётганлар бўлмаса, қавмга қараб ўтирган ҳолда дуо қилади. Намоз ўқиётганлар орқа сафларда бўлса ҳам имомнинг тўғрисида турган бўлишса, имом уларга юзланиб дуо қилмайди. Кеч қолганлар намозларини қолганини адо қилаётганларида имом баланд овозда тасбеҳ ва такбирларни айтиши жоиз эмас.

Жамоат намозида намозхонлар сафларининг жипс, тўғри ва бир текисда бўлиши динимиз талабларидандир. Шунинг учун имомлик қилувчи жамоат намозида ҳозир бўлганларни намоздаги сафларни тўғри ва жипс тортишга буюриши лозим.

Агар бир киши имомга иқтидо қилаётган бўлса, у имомнинг ўнг тарафида, оёғининг учини имомнинг товонларига баробар қилиб туради. Борди-ю, иқтидо қилувчилар бир кишидан кўп бўлса, улар имомнинг ортидан сафланишади.

Имомга иқтидо қилиб намоз ўқувчиларнинг аввалги сафида балоғатга етган эркак кишилар, кейинги сафларда эса балоғатга етмаган ёш болалар ҳамда сўнгги сафларда аёллар туришади. Сафнинг тўғрилиги оёқ тўпиқларининг бир чизиқда туриши билан бўлади. Жамоат кўп бўлиб, бир неча саф тортилса, сафлар имом ортидан ўнг ва чап томонга караб тенг тўлдириб борилади. Келган одам олдинги сафда бўш жой бўлгани ҳолда кейинги сафда турмаслиги керак. Болалар катталардан сўнг саф тортишади. Агар жамоатда бир дона ёш бола бўлса у катталар сафига кўшилади.

Аёллар имомга иқтидо қилганда имом уларга имом эканини ният қилмаса, аёлларнинг намози дуруст бўлмайди. Имом ўзига иктидо қилган аёлларга имомликни ният қилганида аёл билан ёнма-ён ва унинг орқасида сафда турган кишиларнинг намози бузилади. Агар имом ўша аёлга имомликни ният килмаган бўлса, унда аёлнинг намози бузилади.

Абу Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қавмга уларнинг ичидан Аллоҳнинг китобига қорироқлари имом бўлади. Агар қироатда баробар бўлсалар, суннатни яхши биладиганлари. Агар суннатда ҳам баробар бўлсалар, ҳижрати қадимги бўлганлари. Агар ҳижратда ҳам баробар бўлсалар, ёши катта бўлганлари бўлади. Бир одам ҳеч қачон бошқа бировга унинг салтанатида имомлик қилмасин ва унинг уйидаги ўзи учун тайёрланган жойга ўтирмасин. Магар унинг изни ила бўлса, майли», дедилар» (Имом Муслим, АбуДовуд, Термизий ва Насоий ривоят қилган)

Имомлик қилиши мумкин бўлган кишилар қуйидагилар:

  1. шариат, намоз ҳукмларини яхши билган, намози бузилмайдиган даражада қироат қиладиган кишилар;
  2. агар улар икки киши бўлса, қироати яхшироғи;
  3. агар бу масалада лаёқати тенг чиқиб қолса, парҳезкорроғи, тақводорлари имомликка лойиқроқдир;
  4. юқоридаги уч ҳолатда ҳам баробар бўлинса, унга ақлига заифлик етмаган ёши улуғроқ намозхон имомликка ўтади.

Имом бўлишлари макруҳ бўлган кишилар:

  1. Cаҳрода ёки тоғларда яшагани учун одобдан ва бирламчи зарур хислатлардан бебаҳра бўлган, илмсиз кишиларнинг
  2. Фосиқ одамларнинг;
  3. Кўзи ожиз кишиларнинг;
  4. Бидъат ишларни қилувчиларнинг (шиа, мўътазилий, ҳавориж мазҳабларидагилар);
  5. Ота-онаси никоҳсиз, зино орқали дунёга келтирган кишиларнинг имом бўлишлари макруҳдир.

Киши имомга иқтидо қилиши мумкин бўлган, рухсат берилган ҳолатлар:

  1. Таҳорат олган киши узри бўлгани учун таяммум қилган кишига иқтидо қилиши мумкин.
  2. Таҳоратда оёғини ювган киши маҳсига масҳ тортган кишига иқтидо қилиши мумкин.
  3. Тик туриб намоз ўқишга қодир одамнинг ўтириб намоз ўқишга мажбур бўлган имомга иқтидо қилиши мумкин.
  4. Ишора билан намоз ўқувчига фақат ишора билан намоз ўқийдиган киши иқтидо қилиши мумкин.
  5. Нафл намоз ўқувчи киши фарз намоз ўқиётган кишига иқтидо қилиши мумкин.

Киши имомга иқтидо қилиши мумкин бўлмаган ҳолатлар:

  1. Қори кишининг ҳароларни махражидан (жойидан) чиқара олмайдиган кишига иқтидо қилиши;
  2. эркак кишининг аёл ва болаларга иқтидо қилиши;
  3. Соғлом кишининг узрли кишига иқтидо қилиши;
  4. Кийимли кишининг яланғоч кишига иқтидо қилиши;
  5. Намозни етук ҳолда адо этувчи (рукуъ, саждаларини том қилувчи) кишининг рукуъ ва саждаларни ишора билан қилувчи кишига иқтидо қилиши;
  6. Фарз намоз ўқувчининг нафл намоз ўқиётганга иқтидо қилиши;
  7. Бир фарз намозини ўқиётган кишининг бошқа фарз намозини ўқувчига иқтидо қилиши мумкин эмас.

Имомлик қилувчи киши қироатини қавмга малол келадиган даражада узун қилиб ўқимаслиги керак. Имом бомдоднинг фарзида, шом ва хуфтон намозлари фарзининг олдинги икки ракатида овоз чиқариб (жаҳрий) қироат қилади. Барча намозларда, айниқса бомдод намозининг фарзида аввалги ракатнинг қироати иккинчи ракатнинг қироатидан узунроқ қилинади. Имомга иқтидо қилган киши ичида (махфий) ҳам, овоз чиқариб (жаҳрий) ҳам қироат қилмайди.